تاريخچه زمين
كرة زمين در ابتدا بدون هيچ گونه جوي آفريده شده است . بر طبق نظريه هاي جديد، كره زمين از تجمع تدريجي ذرات سخت و سرد شده در اندازه هاي گوناگون بوجود آمده است .
اين ذرات بر اساس نظريه فوق ، حاصل انقباض خورشيد بزرگ – كه روزي به اندازه كل فضاي منظومه شمسي بوده است – مي باشد .
ذرات مذكور از خورشيد بزرگ جدا و موجب پيدايش زمين شده اند . آب و گازهاي تشكيل دهنده جو كه اكنون كره زمين را پوشانده اند در گذشته جزء تركيبات شيميايي اين ذرات بوده است.
با گذشت زمان، گرماي حاصل از فرايندهاي راديواكتيو و حركت و استقرار عناصر سنگين در هسته اين كره ، موجب شد تا مواد اوليه تشكيل دهنده آب و گازهاي جوي به قسمت سطحي زمين رانده شوند . به عبارت ديگر، عناصري كه بعداً موجب پيدايش درياها و جو زمين شدند تقريباً به صورت نشت از منافذ زمين بيرون آمدند و درياها و جو زمين را تشكيل دادند.
«در آغاز ، اكسيژن به طور آزاد در هوا وجود نداشت بلكه به صورت تركيب همراه با آب (H2O) و گاز دي اكسيد كربن (CO2) در لايه هاي جو ديده مي شد . حدود دو تا سه ميليارد سال قبل ، اولين گياهان سبز (كلروفيل دار) ، آن هم به شكل بسيار ابتدايي ، به وجود آمدند . اين گياهان قادر بودند دي اكسيد كربن وآب را جذب و با استفاده از فرايند فتوسنتز، آنها را به كربو هيدراتها و اكسيژن تبديل كنند . اكسيژن كه در واقع به عنوان عنصر زائد و جانبي فرايند فتوسنتز بود به تدريج توده اكسيژن كنوني جو را به وجود آورد .»
تعريف هوا
هوا (weather) به وضعيت جوي يك محل در لحظه اي معين گفته مي شود . دما ، تابش، فشار، سمت و سرعت باد، رطوبت ، ميزان ابر ، ريزشهاي جوي و وجود مه در بيان هواي يك نقطه مد نظر قرار مي گيرد .
تعريف آب و هوا(climate )
«در يك تعريف ساده مي توان آب و هوا را هواي غالب يك محل در دراز مدت بيان نمود . تعيين آب وهواي هر محل نياز به جمع آوري داده هاي هوا در مدت طولاني و جمع بندي و پردازش آنها دارد. »
البته ذكر اين نكته نيز مهم است كه آب و هوا نتيجه عملكرد مشترك همه عناصر آب و هوايي است . ريشة كلمه آب و هوا كه در عربي اقليم گفته مي شود كلمه يوناني كليما(klima) است كه تقريباً در تمام زبانها از همين ريشه اقتباس شده است . در لغت نامه دهخدا اقليم به معني خميدگي؛ انحناء و انحراف و اسطلاحاً به معني تمايل و انحراف ناحيه اي از زمين نسبت به آفتاب توضيح داده شده است .
در حقيقت اقليم حالت متوسط كميتهاي مشخص كننده وضع هوا صرف نظر از لحظه وقوع آنهاست و به عبارت ديگر اقليم تابع مكان است ولي به زمان بستگي ندارد . با اينكه در مطالعه و بررسي چگونگي هوا و اقليم لاية گازي شكل زمين پر اهميت تر مي باشد ولي نبايد از نظر دور داشت كه گرما و رطوبت به طور پيوسته و هميشه ميان سطوح خشكي و آبي و جو مبادله گشته و تمام آنها اجزاء مكملي را به دست ميدهد . مراحل مبادله گرما و رطوبت ميان زمين وجو در طي مدت زماني طولاني باعث بروز وضعي مي گردد كه اقليم ناميده مي شود .
هوا و هوا شناسي
از گذشته هاي دور مردم بر اساس برخي تغييرات پديده هاي جوي به پيش بيني وضعيت هوا در روزهاي آينده مي پرداختند . به عنوان مثال معتقد بودند كه هر گاه ابرها در آسمان به شكل فلس هاي ماهي درآيد روزهاي آتي باراني خواهد بود و گاه وقوع بارندگي اين تصور و ذهنيت را قوت مي بخشيد . ولي جداي از مواردي كه به هيچ مبناي علمي مبتني نبود (همانند آنچه گفته شد ) مطالعه و بررسي جو همواره مورد نظر دانشمندان ايراني بوده و بسياري از منجمان در آثار خود بخشي به مسائل جوي اختصاص داده اند . محمد بن ذكرياي رازي ، ابن سينا ، حكيم عمر خيام ، ابو ريحان بيروني و انوري شاعر معروف از شخصيتها و دانشمندان معروف ايراني بودند كه پيرامون پديده هاي جوي مطالبي در آثار خود به جاي گذاشته اند . در جهان غرب هم گام با جهش علمي كه پس از انقلاب صنعتي روي داد و در تمام رشته هاي علمي تحولي بزرگ رخ نمود ، علم هوا شناسي نيز گسترش يافت و دراندك زمان تأثير انكار ناپذير خود را بر قلمرو بسياري از رشته هاي علوم نمايان ساخت . به كارگيري دانش هوا شناسي به عنوان بستر بسياري از برنامه ريزي هاي علمي ، فني، صنعتي ، كشاورزي و عمراني و .... ضرورت يافت و از آن پس هوا شناسي به عنوان يك شاخه از علم شناخته شد و كاربرد علمي و عملي بيشتري يافت كه همچنان اين روند ادامه دارد. امروزه هوا شناسي در عرصه هاي مختلف و متنوعي مهم مي نمايد ، در كشاورزي ، در مسافرتهاي هوايي ، دريايي ، زميني و در زمينه خشك سالي و تغييرات اقليمي ؛ بدين ترتيب زندگي انسان امروزه با علم هواشناسي پيوندي ناگسستني يافته است .
ارتباط تنگاتنگ اين سيال با سلامت و تمام جوانب زندگي آدمي تعبيه سكوهاي ديده باني براي اندازه گيري رطوبت ، گرد و غبار و آلاينده هاي هوا را الزامي مي كند . علاوه بر اين بروز رخدادهاي مانند سرماي شديد ، بارش تگرگ و جاري شدن سيل كه مي توانند به محصولات كشاورزي و باغات آسيب برسانند از تهيه نقشه هاي هواشناسي قابل پيش بيني خواهد بود . بهتر آن است كه به اختصار به پيشينه اين علم بپردازيم. از عمر رسمي اين رشته در جهان بيش از يك قرن مي گذرد اما قدمت و سابقه حقيقي اين دانش ريشه در اعماق تاريخ علوم داشته و به ابتداي خلقت انسان باز مي گردد ، كه در محاصره هوا ، اين سيال بي رنگ حياط بخش قرار داشت ؛ باد ، باران و دماي هوا و دهها متغير ديگر هوا شناسي انسان را از همان روز ازل دربرگرفت و تا امروز انسان از دايرة تأثيرات آنها نرهائيده است . نحوه ورود اين علم به ايران همانند ديگر دستاوردهاي نوين علمي است ، در دوره قاجار در حالي كه اروپا وارد عصر صنعتي شده و به اكتشافات و ابداعات علمي مهمي دست مي يافت ، ايران به واسطه خود كامگي و بي لياقتي سردمدارانش نه تنها يپشرفت نكرد بلكه از عرصه هايي كه سابقاً در آن نام آور بود نيز كنار نهاده شد ؛ لذا همانند تلگراف و خط آهن كه اولي توسط انگليسي ها وبراي ارسال پيامهاي مخابراتي خود از هند به اروپا و دومي توسط روسها براي جابجايي مواد معدني استخراج شده ساخته شد ؛ فعاليتهاي منظم هوا شناسي هم اولين بار با اندازه گيري عناصر جوي توسط سفارت خانه هاي روس و انگليس در تهران و مناطق نفت خيز جنوب كشور شروع شد .
اولين درس هواشناسي در سال 1298 شمسي در برنامه درسي مدرسه «برز گران» منظور شد كه اين درس توسط معلمان فرانسوي تدريس مي شد و در همان محل اولين سكوي هواشناسي احداث شد كه در آن دماي هوا و رطوبت نسبي و ميزان بارندگي اندازه گيري مي گرديد.
به تدريج بر اثر نياز شديد بخشهاي كشاورزي و آبياري تعدادي ايستگاه نيز بر حسب ضرورت در نقاط مختلف كشور تأسيس شد كه مسؤليت آن با« بنگاه مستقل آبياري» وابسته به وزارت كشاورزي وقت بود . با بروز جنگ جهاني دوم نيروهاي متفقين براي سلامت پرواز هواپيماهاي خود يك واحد كوچك هواشناسي داير كردند كه نيازهاي هواشناسي براي هواپيمايي آنها را تأمين مي كرد ،در اين زمان بنگاه مستقل آبياري وزارت كشاورزي اقدام به تربيت يك گروه ديده بان هواشناس نمود كه اين ديده بانان در سال 1327 شمسي اولين گروه فارغ التحصيلان هواشناسي در ايستگاه مربوطه بودند هواپيمائي كشوري هم به علت نياز به اطلاعات جوي براي پروازها ، ايستگاههاي هواشناسي را در فرودگاههاي اصلي كشور تأسيس كردند . بنابراين در ابتدا هواشناسي فاقد يك سازمان واحد مستقل بود . به همين دليل و بنا به نياز، مسؤلان وقت تأسيس يك واحد هواشناسي مستقل را ضروري دانسته و در سال 1334 شمسي اداره كل هوا شناسي كشور وابسته به وزارت راه تأسيس شد و تمامي ايستگاههاي هواشناسي بخشهاي مختلف به اين اداره كل واگذار شد . در سال 1338 شمسي هواشناسي ايران به عنوان 103 عضو سازمان هواشناسي جهاني به عضويت اين سازمان جهاني در آمد.
روز جهاني هواشناسي ، روز هوا است ، روز هواي پاك ، آنچه اينچنين براي زندگي آدمي مهم است ولي متأسفانه جدي گرفته نمي شود ، مردم به همه چيز فكر مي كنند جز به هوايي كه استنشاق مي كنند و از نتيجة عمل خود غافلند .
عناصر هواشناسي
واژة «وضعيت هوا» به مفهوم تغييرات كوتاه مدت وضعيت جوي است ، اما تغيير به چه معني ويا اصولاً چه چيزي تغيير پيدا مي كند ؟ متغيرهاي مهمي كه در تعيين وضع هوا مؤثر مي باشند عبارتند از :
1- دما
2- رطوبت
3- ديد افقي (مه و ... )
4- ابرها و وضعيت آسمان
5- نوع و مقدار بارندگي
6- فشار هوا
7- باد .
عناصر جوي را نبايد جدا از هم مورد بررسي قرار داد زيرا كاملاً با يكديگر در ارتباط مي باشند . از بين عوامل هواشناسي دماي هوا مهمترين عاملي است كه تغييرات آن باعث تغيير در ساير عناصر ، كه ما آن را تغيير وضع هوا مي ناميم مي گردد .
هواي گرم ، بيشتر از هواي سرد بخار آب را در خود جاي مي دهد ؛ بنابراين با وزش باد گرم و عبور آن از روي سطوح مرطوب و يا توده هاي آب ، سرعت تبخير افزايش مي يابد حال چنانچه هواي گرم به اندازه كافي سرد شود ، هواي سرد قادر به نگهداري آب اضافي در خود نخواهد بود و بخار آب اضافي به صورت قطرات ريز آب از آن خارج مي گردد ؛ لذا مشاهده مي شود كه تغيير دما باعث تغيير رطوبت ، و در نتيجه ، تشكيل ابر يا مه وبارندگي مي گردد.
تغيير دما باعث اختلاف فشار نيز مي شود . اگر بخشي از هوا نسبت به هواي اطراف خود گرمتر شود ، منبسط گرديده و چگالي آن كاهش مي يابد ، به طوري كه ميل به صعود پيدا مي كند چون هواي سرد اطراف نسبت به هواي گرم شده سنگين تر است ، لذا فشار آن نسبت به هواي گرم بيشتر خواهد بود . در چنين شرايطي كه فشار در يك نقطه از جو زياد و در نقطه اي ديگر كم باشد جرياني از هوا به نام «باد» از نقطه اي كه فشار آن زياد است به سمت نقطه اي كه فشار آن كمتر است برقرار مي گردد .
پرواز چيست و پرنده كيست ؟
پرواز عملي غريزي در پرندگان و آرزوي ديرينه انسان بوده است . از هنگاميكه انسان خود را شناخت و آسمان و پرندگان را ديد ، در حسرت پرواز مي سوخت . پس از اختراع پرواز بشر به آرزوي ديرينه خود جامه عمل پوشاند ولي همچنان دور از دسترس بود و افرادي خاص مي توانستند در پهنه آسمان جولان دهد. با اختراع كايت در دهه 70 ميلادي ، پرواز جنبه مردمي تري به خود گرفت و انسان خود را به پرندگان نزديكتر احساس كرد ولي به دلايلي مانند سختي فرا گيري ، حمل ونقل و وزن ، براي همه آسان نبود .
اواسط دهة 80 ميلادي و با آمدن پاراگلايدر ، بسياري از مشكلات حل شد و پرواز ديگر مختص افراد خاص نبود . پاراگلايدر ساده ترين و مردمي ترين شكل پرواز در حال حاضر است . يادگيري آن بسيار ساده و حمل ونقل راحت است . ديگر براي پرواز نيازي نيست تا تمام كتابهاي آيروديناميك را از بر كرد و يا زندگي نامه و افكار برنولي و ونتوري را دانست . پاراگلايدر ، پرواز را براي عموم به ارمقان آورد ديگر براي پرواز ، شغل و تحصيلات نقش اساسي را ايفا نمي كند . فقط كافي است از پس مخارج آن بر آييد . «در دنياي پرواز» مي توان پرندگان را به سه دستة كلي تقسيم كرد :
اولين گروه ، بي بالان هستند مانند مرغ و شتر مرغ كه هيچ گاه پرواز نمي كنند.
گروه دوم ، شبه پرندگان هستند همچون كبك ، كبوتر و گنجشك كه قادر به پروازهاي طولاني مدت نيستند و پروازشان به يك سرش بسنده مي كنند و از ترمالها گريزانند.
و اما گروه سوم ، پرندگاني هستند همچون عقاب ، شاهين ، و ديگر پرندگان بلند پرواز اين گروه ازپرندگان معمولاً درآسمان سير ميكنند،تنها هستند و به تنهايي رهسپارسفرمي شوند.
(مرجع: وب سايت آسمان بندرعباس)